Mijn vierde David Lynch film. David Lynch, de man die bekend staat om droomachtige films op het doek te laten verschijnen. David Lynch, de man die ik vooral ken van YouTube-video’s waarin hij uitlegt wat transcendentale meditatie is en hoe creativiteit niet meer is dan het vissen in een zee van eindeloze ideeën, het is alleen wachten tot je een keer goed beet hebt. Nou, David, met Eraserhead had je verdomd goed beet in die eindeloze visvijver van je.
David Lynch, waarvan ik dus al drie films gezien had en waarvan ik totaal niet begreep waarom zijn films nou zo droomachtig waren. Ik had The Elephant Man gezien, een prachtige film over sympathie voor zelfs de mismaaktste vorm van de mens, hartverwarmend en hoopvol. Anthony Hopkins in de hoofdrol als jonge vent, wat misschien droomachtiger was dan de film zelf, want Hopkins is voor mij eigenlijk altijd “die oude vent” in een film. Serieus, ik heb best wel wat Anthony Hopkins films gezien, en in bijna alle films is hij een oude vent. Hoe kan dat? Is hij nooit jong geweest?
Ik zag Rabbits, met Naomi Watts en twee acteurs die ik niet kende. Niet dat die acteurs te zien waren, je hoorde ze alleen. Ze waren verkleed als drie konijnen, drie konijnen in een huiskamer die met elkaar praatten. Ik begreep er niets van, want de gesprekken sloegen werkelijk waar nergens op. Af en toe leken die konijnen wat occulte rituelen uit te voeren en was er af en toe een laugh track te horen zoals je die hoort in sitcoms. Was dit tegen sitcoms gericht of zo? Wat was hier de bedoeling van David Lynch? Vertel het me!
Maar hij heeft het nooit verteld. Zelfs na scrollen op een filmnerdforum kon ik niet tot antwoorden komen.
Toen The Straight Story, mijn derde Lynch-film. En wat een plaatje was dat zeg, allejezus. Ik keek de film met een kameraad die zei dat het een van de beste films ever was. Ik wantrouwde die uitspraak al snel, want films zijn niet tijdloos, niets of niemand is tijdloos. Wen er maar alvast aan: je gaat een keer dood. Je wordt oud, je lichaam takelt af. Je wordt misschien wel ziek. Alles verandert, tot het eindigt of verdwijnt. Zelfs je smaak verandert. Ik heb jaren geleden al moeten accepteren dat spaghetti niet langer mijn lievelingseten is, hoe lekker mijn moeder die ook altijd klaarmaakt. Ik kan niet langer zeggen dat het mijn lievelingseten is. Sorry mam. Sorry spaghetti. Hoe moeilijk het ook was, ik moest het accepteren. Maar al is alles misschien wel eindig, al gaan we allemaal een keer dood, Dood gaat gepaard met Leven, en nadat ik mijn spaghettiliefde dood verklaarde, vond ik opnieuw leven in de smaak van de bloemkoolschotel. En nu kan ik met trots zeggen: ik heb mijn nieuwe lievelingsgerecht ontdekt.
Nou, The Straight Story – een film die overigens echt nergens verkrijgbaar is volgens mij, ik heb overal gezocht, nergens verkrijgbaar… Als iemand ‘m op Blu-ray of DVD op de kop weet te tikken, laat het me weten, want deze film mag echt niet verdwijnen, echt niet.
Prachtig verhaal, ontroerende elementen (over dood, over vriendschap, over de struggles of life), maar nergens droomachtig. Nergens het idee dat het allemaal maar een vage droom is. Ik begon ondertussen steeds minder van die droomachtige status van David Lynch te geloven. En hij zou van alles over creativiteit en meditatie weten? Yeah, right…
Maar toen: Eraserhead. En alles veranderde. Mijn vertrouwen was terug. Sterker nog, ik Geloofde opnieuw in de kracht van David Lynch!
Eraserhead, Davids debuut. Hij had de film opgenomen met amper een budget, wat schijnbaar voor noodzakelijke creatieve, grensverleggende oplossingen heeft gezorgd. De film is volledig zwart-wit en kent een erg industrieel sfeertje. Van die ijzeren geluiden en grauwe, smerige locaties. Maar dat niet alleen. Ik merkte voor het eerst die droomachtige sfeer waar David Lynch zo bekend van is. En om het nog erger te maken: het kwam verdraaid dicht in de buurt van de nachtangsten en nachtmerries die mij altijd teisteren op de meest willekeurige momenten.
Een soort “monsters” die iets weg hadden van glibberige wormen die in de hoofdpersoons bed liggen Nachtangst #1.
Een man die met zijn knieën wijd uit elkaar aan het einde van een gangpad staat en akelig staat te praten – Nachtangst #2.
Dezelfde man die aan tafel zit met een bevroren glimlach op zijn smoel en de hoofdpersoon aan kijkt zonder maar een krik te geven – Nachtangst #3.
Een vrouw die op de grond zit aan het voeteinde van het bed, en we zien alleen haar ogen terwijl ze bewegingen maakt met haar lichaam, wat we niet kunnen zien, maar die wel gruwelijk op je huid kruipen omdat ze van die starende ogen heeft – Nachtangst #4.
Oké, Eraserhead kwam verdraaid dicht in de buurt bij mijn nachtmerries, nachtangsten, of hoe je die kwellingen ook wilt noemen waarmee ik het hele huis bij elkaar schreeuw, en waarvoor ik me dan zo’n tien minuten later kapot schaam omdat ik dat dan gedaan had. Het meest ongemakkelijke aan die nachtangsten was dan altijd de dag erna als we met het gezin aan tafel zaten, en het ter sprake kwam. Dan imiteerde mijn broer of zus die schreeuwen van mij – die ze zelf al net zo akelig vonden als de paniek waarin ik mezelf dan bevond – en daarna dan lachten we met z’n allen om dat geschreeuw van mij. Alsof het allemaal een grapje was. Pijnlijk, want de nachtangsten waren soms zo heftig dat ik niet meer in slaap durfde te vallen, maar misschien was het beter dat we er om lachten met z’n allen. Dat verbloemde in ieder geval de ongemakkelijkheid die ik soms nachten op een rij veroorzaakte bij ons in huis.
Hoewel ik totaal niet begreep waar Eraserhead over ging, heb ik met kippenvel en een beklemmend gevoel zitten kijken, omdat David Lynch hier dus echt iets liet zien wat zo verdomd dichtbij een droomwereld kwam, dat het bijna echt leek. Voor even dacht ik: ‘hé, die hoofdpersoon bevindt zich in een droom…’, maar het verhaal was geen droom, de sféér was de droom. Alsof David Lynch letterlijk een van zijn eigen dromen op film wist te zetten.
Nou, wat bleek, het was een film die moest dealen met Lynchs gevoelens over het vader worden, oftewel daadwerkelijk een kijkje in zijn eigen hoofd. Nu heb ik geen flauw idee hoe dat gevoel moet zijn, papa worden, maar ik kan me wel voorstellen dat het geen makkie is die verantwoordelijkheid te dragen. Dat dat voor een man nogal een onzekere fase kan zijn – zeker voor kunstenaars, die eigenlijk altijd krap bij kas zitten en zich totaal niet thuis voelen in de “normale wereld” en dan een kind ook nog eens moeten gaan opvoeden – nee, geen makkie, lijkt me.
Al met al vond ik Eraserhead een steengoede film. Niet omdat David Lynch bijna papa werd, maar omdat de film zo akelig dicht in de buurt kwam van mijn nachtmerries en nachtangsten. De film laat duidelijk zien dat het, als het ware, allemaal een droom van David Lynch zelf was, wat ontzettend knap gedaan is. Probeer zelf maar eens een droom op beeld te krijgen, en het ook nog eens te doen lijken alsof het écht een droom is. Klinkt misschien vreemd, of ver van je bed, maar probeer het maar eens. Probeer überhaupt je droom maar eens te onthouden nadat je bent ontwaakt ’s ochtends vroeg. Dát is al een hele opgave. Om het dan ook nog eens op camera te krijgen… subliem.
Als je een film verwacht met een helder verhaal en leuke dialogen, dan grijp je met Eraserhead mis. Ik denk dat deze film vooral recht doet aan het visuele effect, dus vooral hoe de camera en de sfeer en de muziek een industriële, beklemmende sfeer neerzetten. Om die reden kan ik de film van harte aanraden, maar dan ook alleen om die reden, want zoals ik al zei: aan het verhaal is geen touw vast te knopen. (Zoals aan een droom ook geen touw vast te knopen is.)
Omdat ik geen passende afsluiter kan vinden voor deze filmreview geef ik jullie een quote van David Lynch met betrekking op kunst en het leven. Misschien een wijze les voor de stille creatievelingen onder ons:
"I don’t know why people expect art to make sense. They accept the fact that life doesn’t make sense."
Dit geldt dus ook zeker voor Eraserhead, en eigenlijk zo’n beetje voor iedere creatieve uitlaat. Creatie. Kunst. Het zijn allemaal uitingen van onze gevoelens, verlangens, gebreken, zowel bewust als onbewust. Kunst kan dat uiten, kenbaar maken, zij het door film, zij het door woorden, zij het door muziek, dans, schilderijen. Kunst is Leven, en Leven is niet altijd even tastbaar, voordehandliggend of rationeel. Er is niet altijd iets van te begrijpen. Als een droom. Chaotisch en bevreemdend. Hier en daar beklemmend en akelig, en af en toe sprankelend, hoopvol. Als zon en regen, dag en nacht. Kunst als portaal naar anderen werelden. Werelden waarin niet de materie ons houvast biedt, maar onze gevoelens dat doen. Kunst die ons in contact brengt met de ziel, met dat beetje menselijkheid dat verder strekt dan ons lichaam en de taal en de wereld. Kunst is Leven, Leven waarvan we allemaal onderdeel uitmaken, en waarvan we allemaal onze eigen Kunstenaar zijn, op onze eigen creatieve manier. En van die Kunstenaar, valt niet altijd iets te begrijpen.
That’s Life.
